بسم الله الرحمن الرحیم

سپاسگزاری:از جناب آقای مجید دلگرم ، دانشجوی دکتری معماری ، بابت ارسال مقاله مرحوم استاد پیرنیا

 یکی از مکانهای تاریخی بیداخوید ، مسجد جامع قدیم آن است. این مسجد در مقابل حسینیه و بنای شیخ علی بنیمان قرار گرفته است و تاریخ آن مربوط به نیمه قرن نهم هجری است.امروزه به ندرت در این مسجد نماز جماعت برپا می شود و نمازها و مراسمها در مسجد جدید بیداخوید انجام می شود. در این مطلب نکاتی در مورد معماری مسجد و تصاویری از آن خواهد آمد.

تصویری از نمای جلو و نمای کناری ( روبروی حسینیه بیداخوید )

( برای مشاهده با کیفیت بالاتر روی عکسها کلیک کنید)

معماری

 معماری بنای مسجد جامع مربوط به دوره تیموری می شود. در مورد معماری مسجد چنین آمده است: " بنا دارای نقشه ساده و مشتمل بر فضای گنبدخانه مربع و شبستان مستطیل شکلی است . فضای گنبدخانه به ابعاد تقریبی 5×5 متر و شبستان مستطیل شکل به ابعاد تقریبی 3×5/7 متر است . در سه ضلع گنبدخانه ، شاه نشین بزرگی با بالکن هایی قرار دارد که با کاشی های شش ضلعی آبی روشن تزیین شده است . فضای مربع گنبدخانه توسط قوس های دیواری، فیلپوش های زوایا و دو ردیف مقرنس کاری میان آنها به کثیرالاضلاع تبدیل گردیده و گنبد بر آن قرار گرفته است . در سمت قبله گنبدخانه، محرابی مرمری به ابعاد 67×110 سانتی متر تعبیه شده که بر آن، آیات قرآنی و عبارات ذیل به خط نسخ نقر شده است : " قد صنع هذاالمحراب المبارک فی سابع شهر ربیع الاول سنة احدی و اربعین و ثمانمائة " (841 ه-.ق )و "وقف مسجد مزار شیخ علی علیه". منبع: افشار. 1348،ج1،صص271-270؛گلمبک و ویلبر. 1374،صص525-524.  آیاتی که در حاشیه سنگ آمده ، آیات 38 تا 40 از سوره مبارکه آل عمران می باشد ( بسم الله الرحمن الرحیم- هنالک دعا زکریا ربه ... )

  همچنین مرحوم استاد کریم پیر نیا که مهمترین مورخ معماری ایران می باشند ، در مقاله ای با عنوان "طاق و گنبد" ، اشاره ای چنین به مسجد بیداخوید دارند: "...یزدی بندی در مهرابه یا بازه بیداخوید یزد ( که فعلا با محرابی سنگی که تصنعا گچ کار گذاشته شده ) یا مسجد کنونی آن آبادی بچشم می خورد که از آغاز اسلام یا اندکی پیش از آن هم چنان دست نخورده باقی به جای مانده و با معماران یزدی و اصفهانی و شیرازی ( که خوشبختانه نامشان زینت بخش گور و مسجد بی بی خانم ( همسر تیمور ) و بقعه قاضی بسوی سایر بناهای سمرقند و مساجد و خانقاههای خراسان کنونی که در دوران فرمانروایی تیمور و فرزندانش ساخته شده ) به شمال ایران رفته و چنان عمومیت یافته که آنرا پدیده ای نو و مختص خوارزم ..."  ( منبع: پیرنیا، کریم. طاق گنبد، در «هنر و معماری» سال سوم، شمارۀ مخصوص۱۰ - ۱۱، ص ۳۱-۴۰. )

 برای مشاهده با کیفیت بالاتر روی عکس کلیک کنید

 برای مشاهده با کیفیت بالاتر روی عکس کلیک کنید

گنبد مسجد جامع بیداخوید

( برای مشاهده با کیفیت بالاتر روی عکس کلیک کنید)

نمایی از بالکن مسجد جامع قدیم. بالای درب ورودی

( برای مشاهده با کیفیت بالاتر روی عکس کلیک کنید)

نمایی از بالکنی دیگر از  مسجد جامع قدیم و گچکاری سقف

( برای مشاهده با کیفیت بالاتر روی عکس کلیک کنید)

نمایی از داخل گنبد مسجد و گچکاری سقف

( برای مشاهده با کیفیت بالاتر روی عکس کلیک کنید)

در  دیوار بیرونی مسجد ، سمت چپ و بالای درب ورودی ، سنگ موقوفات حمام قرار دارد. متن سنگ موقوفات چنین است:

" وقف نمودند مشایخ ابو بابا شیخ علی و علیرضای عیسی دو اصل درخت جوز واقع با باغ ریگ یسی و به زیر باغ شمس زین الدین واقع به (مرومیز) که حاصل آنرا به روغن چراغ حمام موضع مصرف نمایند و خلاف کننده به لعنت باری تعالی باشد. دیگر وقف کرد شرف محمد بهلول یک اصل درخت جوز واقع به زیر جوی باغ شیخ فضل الله محدود به رودخانه و حدی به مرز وقف بالای شیخ علی فرزین و بر حمام تحریرا شهر ربیع الثانی سنه ( 1018)"

سنگ وقف حمام در سمت چپ تصویر قابل مشاهده است

( برای مشاهده با کیفیت بالاتر روی عکسها کلیک کنید)

 قابل ذکر است که سنگ محراب مسجد یکبار دزدیده شد و خوشبختانه آن سنگ بعد از مدتی پیدا شد و اکنون در جای دیگری نگهداری می شود.

محراب مسجد جامع بیداخوید

( برای مشاهده با کیفیت بالاتر روی عکسها کلیک کنید)

دو نما از بیداخوید از بام مسجد جامع

( برای مشاهده با کیفیت بالاتر روی عکسها کلیک کنید)

منابع

 1- سیمای بیداخوید ، ، سید مرتضی رضوی ،1390

2- http://www.irandeserts.com